Τα πάθη και η θεραπεία τους Δεκεμβρίου 31, 2010 — anaxoriti

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
Γενικά
Ορισμός και προέλευση των παθών
Διαίρεση των παθών
Αποτελέσματα των παθών
Αίτια, αφορμές και προέλευσης των παθών
Λογισμοί και πάθη
Οι δαίμονες δημιουργοί των παθών
Τα πάθη μεταξύ τους
Φιλαυτία, γαστριμαργία, πορνεία
Άλλα πάθη
H θεραπεία των παθών
Τρόποι και μέσα θεραπείας
Η τήρηση των εντολών και οι αρετές
H άσκηση
Προσευχή και νηστεία
Άλλες πνευματικές εργασίας
ΑΝΤΙ ΠΡΟΛΟΓΟΥ
“… Ούτε ακάθαρτος καθρέπτης μπορεί να δεχθεί τις αντανακλάσεις των εικόνων, ούτε ψυχή που είναι κατειλημμένη από τις βιοτικές φροντίδες και σκοτισμένη από τα πάθη τον σαρκικού φρονήματος, μπορεί να υποδεχθεί τις ελλάμψεις του Άγιου Πνεύματος”.
(Μ. Βασιλείου, επιστολή 210, Προς τους λογιωτάτους της Νεοκαισαρείας, ΕΠΕ 3,188)
Γενικά
Ό αιώνας μας θεωρείται ως αιώνας πού ή τεχνολογία έχει φθάσει σε πολύ μεγάλα ύψη. Παρόλα αυτά όμως ο άνθρωπος, ο εσωτερικός κυρίως άνθρωπος, δεν έχει ειρήνη. Κυριαρχείται από το άγχος. Ψάχνει για την ειρήνη και αυτά πού βρίσκει είναι υποκατάστατα της ειρήνης, Ή ψυχιατρική κατέχει την πρώτη θέση λόγω της ανασφάλειας πού αισθάνεται ο σύγχρονος άνθρωπος, ο άνθρωπος του άγχους και των νευρώσεων.
Αποτέλεσμα της ανασφάλειας αυτής είναι ή φιλαυτία και ο εγωκεντρισμός του ανθρώπου σε υπερβολικό βαθμό. Είναι πάθη τα όποια αποκόπτουν τον άνθρωπο από τον Θεό,
Στην σημερινή αυτή κατάσταση – αποτέλεσμα της μεγάλης προόδου της τεχνολογίας – ο λόγος των αγίων Πατέρων για τα πάθη και τη θεραπεία τους είναι ιδιαίτερα επίκαιρος.
Ή διδασκαλία των Πατέρων για τα πάθη και την θεραπεία τους, δεν είναι προϊόν επιστημονικής και ψυχολογικής γνώσεως. Είναι καρπός μιας βαθιάς πνευματικής εμπειρίας πού αποκτήθηκε υστέρα από σκληρούς αγώνες και δοκιμασίες πολλών ετών. Σημειώνει σχετικά ο αββάς Ισαάκ ο Σύρος: “Αξιωθείς μεγάλων αντιλήψεων έκομισάμην έαυτώ πείραν εκ των μακρών χρόνων… Τούτων απάντων εν πείρα γέγονα”.
Οι Πατέρες δεν γράφουν εγχειρίδιο ηθικής. Δείχνουν τον δρόμο και τον τρόπο για να οδηγηθεί ο άνθρωπος με την κάθαρση από τα πάθη, στην απάθεια και την θέωση.
Η αιχμαλωσία του συγχρόνου άνθρωπου στα αισθητά πράγματα και η υποδούλωσίς του στα πάθη κλείνουν τον δρόμο για την κοινωνία με τον Θεό.
Ό άνθρωπος, τονίζουν οι Πατέρες, πρέπει να προχώρησει στην κατά Θεόν ελευθερία. Αυτό γίνεται με την μεταστροφή των παθών σε αγαπητική διάθεση για τον Θεό, ώστε έτσι να μπόρεση να οικειοποιηθεί την σωτηρία και να οδηγηθεί στην θέωση.
Ορισμός και προέλευσης των παθών
Πάθος είναι η επανάληψη και σταθεροποίηση μιας ηθικής ασθένειας, μιας αμαρτίας π.χ της πλεονεξίας, της μέθης, της ακολασίας.
Ενώ ένα αμάρτημα είναι μία μεμονωμένη ηθική πτώσης, μία συγκεκριμένη παράβασης του ηθικού νόμου, το πάθος είναι ριζωμένη κατάσταση κακίας, είναι η κατάληψη της ανθρωπινής ψυχής από την ηθική ασθένεια. Η αμαρτία έχει γίνει κυρίαρχος της ψυχής. Δεν την προσβάλλει πλέον από έξω. Την έχει υποδουλώσει σε πράγματα και καταστάσεις. Είναι ανίκανη να αντίδρασει.
Είναι το πάθος διαστροφή των ψυχικών δυνάμεων. Παρά φύσι κατάστασις και κίνησις της ψυχής. Και όπως τονίζει ο αγ. Ιωάννης της Κλίμακος, “το πάθος εν τη φύσει ου πέφυκε ου γαρ εστίν κτίστης παθών ο Θεός”. Οντολογικά δηλαδή τα πάθη συνδέονται με την ανυπαρξία, αφού ή ανθρώπινη φύσις δημιουργήθηκε από τον Θεό χωρίς το κακό μέσα της. Και αφού ο Θεός είναι απαθής και η ψυχή του άνθρωπου “φυσικώς απαθής έστι΄΄.
“Μετά τον θάνατον”, θα μας πει ο ι. Χρυσόστομος,” και ο των παθών επεισήλθεν όχλος τη ψυχή”. Δηλαδή τα πάθη δεν είναι φυσική κατάστασις της ψυχής. Εμφανίζονται στον άνθρωπο εκ των υστέρων, μετά την αμαρτία.
Ακόμη τα πάθη είναι ασθένεια της ψυχής, “Τα πάθη αρρώστια εστί της ψυχής. Κακία νόσος εστί της ψυχής”.
Η ψυχή είναι υγιής όταν δεν έχει πάθη. Υγεία της ψυχής είναι ή αρετή. Η υγεία προϋπάρχει της ασθενείας. Επομένως η νόσος έρχεται αργότερα. Δεύτερη στην ταξί. Είναι αδύνατον να υπάρχει μία φύσις πού να είναι συγχρόνως ασθενής και υγιής, “αγαθή και πονηρά”. Αναγκαστικά η μία προηγείται της άλλης.
Ο Μ. Βασίλειος θα μας πει ότι “όταν ή ψυχή βρίσκεται στην φυσική της κατάσταση, ζει στον ουράνιο κόσμο όταν όμως βρεθεί μακριά από την κατάσταση αυτή, τότε βρίσκεται κάτω”. Στην πρώτη περίπτωση είναι απαθής• στην δεύτερη βρίσκεται μέσα στα πάθη.
Όλα αυτά είναι αντίθετα με την σημερινή άποψη πού επικρατεί στον κόσμο μας, Σήμερα φυσικός θεωρείται ο άνθρωπος πού ικανοποιεί τις όποιες επιθυμίες του. Και αφύσικος εκείνος πού αγωνίζεται να κόψη τα πάθη του. “Θάρθη καιρός, έλεγε ο αγ. Κοσμάς ο Αιτωλός, “πού το άσπρο θα το λένε μαύρο και το μαύρο άσπρο”. Ή κακία και τα πάθη δηλαδή θα είναι στο αποκορύφωμα τους,
“Ας επανέλθουμε όμως στο θέμα μας,
Διαίρεσις των παθών

Αφού είδαμε τι είναι και πότε εμφανίστηκαν τα πάθη, ας δούμε και τον χωρισμό τους. Υπάρχουν αρετές σωματικές και ψυχικές. Κατ’ αναλογία υπάρχουν και σωματικά και ψυχικά πάθη. Πάθη πού αναφέρονται στο σώμα και πάθη πού αναφέρονται στην ψυχή.
Σωματικά πάθη είναι ή δίψα, ή πείνα, o ύπνος, κλ.π. Αυτά είναι τα λεγόμενα αδιάβλητα πάθη. “Ονομάζονται όμως και ψεκτά, διότι και η τροφή είναι φθαρτή και ο ύπνος δουλεύει για το φθαρτό και θνητό σώμα, και η θνητή γέννησις των παιδιών χαρίζει στον άνθρωπο μαζί με την ύπαρξη και τη θνητή σάρκα.
Σωματικά είναι επίσης τα πάθη πού προέρχονται από τις σωματικές αισθήσεις, τα πάθη δηλαδή πού έχουν τις αφορμές τους στο σώμα, όπως η γαστριμαργία. Ενώ ψυχικά πάθη είναι αυτά πού προέρχονται “εξ αιτίας ψυχικής”, όπως η υπερηφάνεια.
Υπάρχουν ακόμη τα μικτά η σύνθετα πάθη. Αυτά προέρχονται από τη συνεργασία ψυχικών και σωματικών δυνάμεων.
Ακόμη έχουμε ισχυρά και ασθενή πάθη. Ισχυρά είναι όσα “ισχυρώς κατά της ψυχής επανίστανται”. Και ασθενή όσα κινούνται “κλεψιμαίω τρόπω”.
Τέλος ανάλογα με τον τρόπο πού πολεμούν τον άνθρωπο υπάρχουν πάθη πού τον προσβάλλουν φανερά καί αλλά πού προξενούν μόνο στενοχώρια και θλίψη όπως η ακηδία, η λύπη και η αμέλεια.
Αποτελέσματα των παθών
Ή παρουσία των παθών έχει τραγικές συνέπειες στην ανθρώπινη ύπαρξη. α) Τα πάθη αιχμαλωτίζουν και υποδουλώνουν τον άνθρωπο, o όποιος χάνει την ελευθερία του και γίνεται δούλος των παθών, β) H ψυχή του ασθενεί. Δεν αισθάνεται τα πνευματικά του χαρίσματα ούτε μπορεί να τα επιθυμήσει. Βέβαια “δεν είναι δυνατόν όλοι να φθάσουν στην απάθεια” μπορούν όμως όλοι να σωθούν, όλοι να συμφιλιωθούν με τον Θεό” (Κλΐμαξ. ΚΣΤ , παρ. νδ ). γ) Τα πάθη στέκονται σαν διάφραγμα και μεσότοιχος μπροστά στις κρυμμένες αρετές της ψυχής. Και αν δε γκρεμιστούν αυτά τα τείχη με τις αρετές, δεν μπορούν να φάνουν τα πνευματικά χαρίσματα πού βρίσκονται πίσω από αυτά,
Και όπως δεν μπορεί κανείς να βλέπει τον ήλιο όταν υπάρχει ομίχλη, έτσι δεν μπορεί να δη και το κάλλος της ψυχής όταν αυτό καλύπτεται από την ομίχλη των παθών.
Τα πάθη είναι σαν κάποια σκληρή ουσία πού εμποδίζει να λειτουργήσουν τα διάφορα πνευματικά χαρίσματα στον άνθρωπο. Έτσι o άνθρωπος βρίσκεται συνέχεια μέσα στο σκοτάδι και δεν μπορεί να βγει στη χώρα της ζωής και του φωτός. Ένας φιλάργυρος π.χ. δε γνωρίζει τη χαρά της ελεημοσύνης ούτε o πόρνος την ηδονή της σωφροσύνης, ούτε o φιλόκοσμος την χάρη των δακρύων και του πένθους. Όλοι αυτοί βρίσκονται σαν σε μία νυκτομαχία καί ψηλαφούν το σκότος. Διότι το φως ανήκει στους αγαθούς και σ’ εκείνους πού έχουν καθαρίσει την ψυχή τους από τα πάθη.
δ) Έτσι λοιπόν τα πάθη μας διώχνουν από το φως και την ζωή. Και επειδή το φως και ζωή είναι o Χριστός, τα πάθη μας διώχνουν από τον Θεό, πού είναι ή ζωή, και μας οδηγούν στον θάνατο.
Αίτια, αφορμές καί προέλευσης των παθών
Από που όμως προέρχονται τα πάθη;
Τα πάθη όπως μας διδάσκουν οι Πατέρες βλαστάνουν πάνω στο έδαφος των αισθήσεων και της μνήμης. Οι αισθήσεις και τα αισθητά πράγματα του κόσμου, ή κατά την ασκητική ορολογία “o κόσμος”, είναι η κύρια αφορμή δημιουργίας των παθών.
Συχνά ένα πάθος δημιουργείται από την κακή συνήθεια, από “την εν τω κακω έξιν”, πού παραμένει για μεγάλο διάστημα στην ψυχή του ανθρώπου. Μια αντιπάθεια προσωρινή, για παράδειγμα, μπορεί να εξελίχθη στο πάθος της μνησικακίας, αν δεν δοθεί η δέουσα προσοχή. Μία ευτραπελία, σε οργή, θυμό, κ.λ.π.
Η συνήθεια, αν ζήτηση κάτι μία φορά, και δεν ικανοποιηθεί, εξασθενεί και υποχωρεί. Αν όμως ικανοποιηθεί, εμφανίζεται κατόπιν ισχυρότερη και με μεγαλύτερη απαίτηση.
Είπαμε ότι τα αισθητά πράγματα είναι κύρια αφορμή για την δημιουργία των παθών.
Όσο δεν απομακρύνεται ο άνθρωπος από τις αισθητές καταστάσεις είτε σωματικά, με την φυγή, είτε ψυχικά, με την αποστροφή της καρδιάς, δίνει αφορμές στον διάβολο να τον πολεμά από μέσα. Διότι όταν ή ψυχή κυριευθεί από τις φοβερές προσβολές των πραγμάτων του κόσμου, αυτές γίνονται προσκόμματα της ψυχής, πού την οδηγούν εύκολα στην ήττα και την πτώση.
Η άμετρη επιθυμία για τα αισθητά πράγματα του κόσμου, αντί για τον πόθο της αληθινής αγάπης για τον Θεό, οδηγεί στην παράλογη αγάπη των πραγμάτων του κόσμου” ή και στην υπερβολική αγάπη του εαυτού μας, δηλαδή στην φιλαυτία. Ό άνθρωπος συναρπάζεται από τα αισθητά πράγματα και δε σκέφτεται ούτε ενδιαφέρεται για τίποτε άλλο.
Χρειάζεται σκληρός αγώνας για την απομάκρυνση και την απαλλαγή από τα πάθη. Και ο αγώνας αυτός πρέπει να είναι εκούσιος και συνεχής. Διότι οποίος δεν απομακρύνει τον εαυτό του από τα αισθητά πράγματα, τα όποια αποτελούν τις αιτίες των παθών, έλκεται και σύρεται από την αμαρτία χωρίς την θέληση του. “Ό μη μακρύνων εαυτόν εκουσίως από των αίτιων των παθών, ακουσίως υπό της αμαρτίας άνθέλκεται”.
Τα αισθητά πράγματα, τα όποια είναι τα βασικά αίτια της αμαρτίας και των περισσοτέρων παθών, είναι: Ό οίνος, οι γυναίκες, ο πλούτος και η ευεξία του σώματος.
Από τα τέσσαρα αυτά αίτία προέρχονται η γαστριμαργία, η πορνεία και όλα τα σαρκικά πάθη, η φιλαργυρία, η πλεονεξία, και τέλος η φιλοσωματία και η φιληδονία. Αυτά με τη σειρά τους αποτελούν τις αίτιες ενός πλήθους άλλων παθών.
Γι’ αυτό ο άνθρωπος πρέπει να αγωνίζεται και να μην είναι προσκολλημένος σε αυτά. Τότε θα κατορθώσει “νίκη χωρίς αγώνα”. “Αν όμως αδιαφορήσει και δεχθεί μέσα του τις προσβολές των αισθητών πραγμάτων, τότε αναγκάζεται να πολεμήσει διακινδυνεύοντας την πνευματική του ελευθερία.
Όταν ή καρδιά είναι ζωντανή από την παρουσία του Θεού, τότε οι αισθήσεις ταπεινώνονται” όταν όμως οι αισθήσεις διεγείρονται, τότε ή καρδιά νεκρώνεται.
Ιδιαίτερα οι Πατέρες αναφέρουν ως αιτία των παθών την ανάπαυση του σώματος. Ό ί. Χρυσόστομος θεωρεί την σωματική ανάπαυση και γενικά την άνεση και την καλοπέραση ως την χειρότερη μορφή πολέμου. Διότι οι σωματικές απολαύσεις είναι αίτια πολλών παθών.
Όσο περισσότερο αγαπά ο άνθρωπος την σωματική ανάπαυση, τόσο περισσότερο παραχωρεί τόπο στα πάθη. “Αν οι αρετές γεννιώνται από την θλίψη και τη στενοχώρια, τα πάθη γεννιώνται από την ανάπαυση, την καλοπέραση μας.
Οι σωματικές απολαύσεις και ηδονές όχι μόνον ενισχύουν τα πάθη, αλλά ξεριζώνουν και την μικρότερη αντίσταση της ψυχής στα πάθη. Ιδιαίτερα ή σωματική περιποίησης βοηθά τον άνθρωπο να απόκτηση τα πάθη της νεότητας, δηλαδή τα σαρκικά πάθη.
Ή χαρά πού δεν προέρχεται από την αρετή και γι’ αυτό δημιουργεί διάφορες παράλογες καταστάσεις, δημιουργεί διάφορα πάθη.
Ακόμη η μνήμη και ή φαντασία γίνονται με τον δικό τους τρόπο αφορμές παθών. Για να δημιουργηθεί το πάθος ο νους την πρώτη ύλη θα την πάρει από την μνήμη. Η μνήμη πολλές φορές δίνει τις πρώτες παραστάσεις για την συγκρότηση των παθών.
Ό άνθρωπος δεν έρχεται σε επαφή με τα πράγματα του κόσμου μόνο με τις αισθήσεις, αλλά και με την μνήμη των πραγμάτων του κόσμου πού ακούει και βλέπει. Με την μνήμη και την φαντασία πολλές φορές ο άνθρωπος στρέφεται στα πράγματα του κόσμου και αιχμαλωτίζεται από τα πάθη.
Την φαντασία χρησιμοποιεί ο διάβολος για να προσβάλλει όσους βρίσκονται μακριά από τις αφορμές και τις αίτιες των παθών “γαργαλίζων αυτούς, κινήσεις κινών εν αυτοίς, του διαλογίζεσθαι αυτούς εν τοις αισχροίς λογισμοίς και συγκατατίθεσθαι και γενέσθαι υπευθύνους”.
Ό όσιος Νείλος θα μας πει ότι οι προσβολές αρχίζουν από των “ευτελών φαντασιών”. Στην αρχή παρουσιάζονται σαν μυρμήγκια, Αργότερα επιτίθενται σαν λιοντάρια. Αυτός λοιπόν πού αγωνίζεται πρέπει να παλεύει με τα πάθη τότε που είναι σαν μυρμήγκια διότι όταν γίνονται σαν λιοντάρια δύσκολα καταβάλλονται.
Λογισμοί και πάθη
O πυρήνας κάθε πάθους βρίσκεται κυρίως στον εμπαθή λογισμό.H ύπαρξη του λογισμού δεν αποτελεί πάθος. Ούτε ο άνθρωπος ευθύνεται για την προσβολή των λογισμών. Η ευθύνη του αρχίζει από την συγκατάθεση και την αποδοχή των λογισμών .Όταν ο άνθρωπος συγκατατεθώ στον εμπαθή λογισμό, θεωρώντας τον ως ωφέλιμο και τον διατήρηση μέσα του για αρκετό χρονικό διάστημα, τότε οδηγείται και στην απόκτηση του αντίστοιχου πάθους. Για παράδειγμα ‘Υπερηφάνεια δεν είναι ένας απλός λογισμός υπερηφάνειας πού πέρασε και έφυγε, άλλα η κατάστασης εκείνη πού παραμένει στον άνθρωπο ο εμμένων λογισμός,
Μία από τις αίτιες των παθών είναι ο μετεωρισμός της διάνοιας. Κατά τον Μ. Βασίλειο προέρχεται από την λήθη της μνήμης της παρουσίας του θεού. Όπως λέγει ο αββάς Ισαάκ ο Σύρος, μετεωρισμός είναι ο διασκορπισμος του νου από την παρουσία των πολλών λογισμών. Και όπως δεν υπάρχουν παιδιά χωρίς μητέρα, έτσι δεν υπάρχουν πάθη χωρίς τον μετεωρισμό της διανοίας. Από αυτόν προέρχεται η ακηδία και ή πνευματική ψυχρότητα.
Υπάρχει και ο σωματικός μετεωρισμός. Είναι η περιφορά από τόπο σε τόπο, οι άτοπες συναναστροφές πού οδηγούν σε πτώσεις” ο σκανδαλισμός των οφθαλμών με αποτέλεσμα την πύρωση της σάρκας και εύκολες πτώσεις του νου. Ακολουθεί ή ψυχρότητα για οποιαδήποτε πνευματική εργασία και σιγά – σιγά ή χαλαρότητα σε όλη την πνευματική ζωή, Ακόμη στο τέλος μερικά πάθη πού είχαν νεκρωθεί, αρχίζουν πάλι να διεγείρονται και να ερεθίζουν την ψυχή.
Οι δαίμονες δημιουργοί των παθών
Κύριοι δημιουργοί των παθών όμως είναι οι δαίμονες. Ό άνθρωπος βρίσκεται συνέχεια κάτω από την επιρροή των δαιμόνων πού προσπαθούν με κάθε μέσο να τον ρίξουν στην αμαρτία και τα πάθη. Με τους λογισμούς επιτίθενται στον ανθρώπινο νου και εισέρχονται στην ψυχή του με σκοπό να τον καταποντίσουν στην θάλασσα των παθών.
Δεν επιτίθενται σε όλους με τον ίδιο τρόπο και τα ίδια μέσα. Ανάλογα με την πνευματική κατάσταση μεταχειρίζονται διάφορα όπλα και διαφορετικό τρόπο πολέμου. Έναν μοναχό ποτέ δε θα τον πολεμήσουν κατ ευθείαν με το λογισμό της πορνείας. Πρώτα θα τον πολεμήσουν με την κενοδοξία. Κατόπιν με την κατάκριση και υστέρα θα αρχίσουν οι σαρκικοί πειρασμοί και πορνικοί πόλεμοι.
Παρά τον μανιώδη τρόπο όμως με τον οποίο o διάβολος πολεμά τον άνθρωπο, η τελική έκβασης του αγώνος εναπόκειται στην ελεύθερη θέληση του ανθρώπου.
Ό διάβολος πολεμάει με πονηρία και επιμονή την ψυχή του ανθρώπου. Δεν έχει όμως τη δύναμη και το δικαίωμα να άσκησει βία. Υποβάλλει, αλλά δεν επιβάλλει. Ή τελική έκβαση της μάχης εξαρτάται από τον ίδιο τον άνθρωπο.
Τα πάθη μεταξύ τους
Τα πάθη συνδέονται στενά μεταξύ τους. Είναι μία αλυσίδα. Το ένα. προέρχεται από τι άλλο. Ό αγ. Ιωάννης της Κλίμακας πολλές φορές χρησιμοποιεί τους όρους μητέρες των παθών και θυγατέρες των παθών. Την υπερηφάνεια λ,χ, ακολουθεί πολλές φορές η πορνεία και την οίηση η πλάνη.
Ο μικρόψυχος και δειλός άνθρωπος πάσχει από δύο πάθη: την φιλοσωματία και την ολιγοψυχία. Η φιλοσωματία είναι σημείο της απιστίας, και η ολιγοπιστία μητέρα της κολάσεως που γεννά την ακηδία.
Πολλές φορές το ένα πάθος δίνει τόπο στο άλλο, Στην Κλίμακα του ο αγ. Ιωάννης ο Σιναΐτης αναφέρει το έξης: Είδα κάποιον μοναχό πού μέσα στην εκκλησία πολεμήθηκε από τον δαίμονα της ακηδίας πού τον έριξε στον ύπνο. Ξαφνικά βλέπω τον δαίμονα της κενοδοξίας να διώχνει τον δαίμονα της ακηδίας και να στέλνει τον μοναχό στο ψαλτήριο. Και ενώ πρώτα νύσταζε, τώρα ήταν καλλίφωνος. Και απόρησα και είπα” Ποιος δαίμονας είναι δυνατότερος;
Πολλές φορές ακόμη και ή συναναστροφή με εμπαθή άνθρωπο μπορεί να μας οδήγηση στην εμπάθεια. Γι αυτό και τονίζουν οι Πατέρες; “Κρείσσον λέοντι συνοικείν ή ανθρώπω υπερηφάνω”. Ύπερηφάνω μη συνοίκησης δια να μην άφαιρεθη από πάνω σου η ενέργεια του Αγίου Πνεύματος.
Η αλληλεγγύη μεταξύ των παθών είναι μεγάλη. Άλλα και ο αριθμός των παθών αρκετά μεγάλος. Ό όσιος Πέτρος ο Δαμασκηνός αναφέρει στην Φιλοκαλία 275 περίπου πάθη. Τα κυριότερα όμως, οι ρίζες όλων των παθών είναι α) φιληδονία, β) η φιλοδοξία και γ) η φιλαργυρία.
Φιλαυτία, γαστριμαργία, πορνεία
H φιληδονία προέρχεται από την φιλαυτία, η όποια αποτελεί απαρχή όλων των παθών. Φιλαυτία είναι ή υπερβολική αγάπη του εαυτού μας. Όταν ο άνθρωπος δε σκέπτεται το Θεό, αλλά μόνο τον εαυτό του, τότε γίνεται φίλαυτος.
Το πρώτο πάθος πού προέρχεται από την φιλαυτία είναι η γαστριμαργία. Γαστριμαργία είναι η άλογη χρήση τροφής. Η υπερπλησμονή της γαστρός με αποτέλεσμα ο νους να μένη αργός. Διότι “παχεία γαστήρ λεπτόν νόαν ου τίκτει”. Γιατί; Διότι ή γαστριμαργία προκαλεί ζάλη στο κεφάλι και βάρος στο σώμα μαζί με ατονία. Έτσι ο άνθρωπος εγκαταλείπει το πνευματικό του έργο, επειδή έρχεται σε αυτόν η οκνηρία. Ακολουθεί ή πνευματική σκότωσις και πνευματική ψυχρότητα της διανοίας, ο μετεωρισμός των λογισμών και η ταραχή την ώρα της προσευχής. Τα μέλη του σώματος παραλύουν και ο άνθρωπος βρίσκεται “πεπλησμένος χαυνώσεως”. Ό νους γίνεται αδιάκριτος και περιέρχεται “όλην την γην”. Φαντασίες αισχρές και άτοπες εικόνες μολύνουν ακόμη και το σώμα στον ύπνο. Οι πονηροί λογισμοί βρίσκονται στο αποκορύφωμα τους. Έτσι μπορεί κανείς να καταλάβει τον λόγο για τον όποιον ο άγ. Ιωάννης της Κλίμακος μετά τον λόγο για την γαστριμαργία τοποθετεί τον περί πορνείας λόγο. Διότι νομίζω, λέγει, η πρώτη είναι μητέρα της δεύτερης.
Καθώς λοιπόν το σύννεφο σκεπάζει το φως της σελήνης, έτσι και οι ατμοί της χορτασμένης κοιλίας, οι αναθυμιάσεις των φαγητών και των ποτών διώχνουν από την ψυχή την σοφία του Θεού. Και όπως ή ομίχλη σκοτίζει την ατμόσφαιρα, έτσι και η γαστριμαργία τον φιλόθεο νου. Και όταν κανείς δεν έχει καθαρό νου, δεν μπορεί να ασχοληθεί με πνευματικά πράγματα. Όπως ακριβώς είναι λάθος μία πόρνη να ομιλεί περί σωφροσύνης.
Και όπως από τη νηστεία προέρχεται η σωφροσύνη, έτσι από τη γαστριμαργία προέρχεται η πορνεία και οι διάφορες σαρκικές κινήσεις. Από αυτές μολύνονται οι λογισμοί και από την εμπαθή πύρωση των μελών του σώματος χάνεται ή σωφροσύνη. Εμπαθείς είναι οι κινήσεις πού δημιουργούνται στον άνθρωπο, όταν αυτός συναρπάζεται από τα αισθητά πράγματα, από τα πολλά φαγητά και ποτά, τα άπρεπη θεάματα, τα όποια ανάβουν την φλόγα των σαρκικών επιθυμιών.
Άλλα πάθη
Με την πορνεία συνδέεται η υπερηφάνεια. Συχνά μάλιστα ακολουθεί την υπερηφάνεια.
Και όταν λέμε υπερηφάνεια εννοούμε μία μόνιμη κατάσταση υπεροψίας μέσα στον άνθρωπο. Τον μοναχό τον προσβάλλει υστέρα από πολύ καιρό μόχθου και αγώνα αφαιρώντας του έτσι την πνευματική εργασία της ψυχής.
Ο Μ. Βασίλειος θα μας πει ότι είναι αμάρτημα το όποιο και μόνο του είναι αρκετό “έχθραν ποιήσαι εις Θεόν”. Τα δε αίτια τα όποια το προκαλούν είναι: τα χρήματα, οίκων μεγέθη, τα αξιώματα, ή σωματική δύναμης και ευμορφία, ή ανθρωπινή σοφία και ή φρόνησης.
Τα δε αποτελέσματα είναι: Η πορνεία, η αγνοία και ο σκοτασμός της ψυχής του ανθρώπου. Διώχνει από την ψυχή του ανθρώπου την ενέργεια του Αγ. Πνεύματος και την μετατρέπει σε κατοικητήριο κάθε πονηρού πάθους.
Καταστροφικό πάθος για τον άνθρωπο έκτός από την υπερηφάνεια είναι η πολυλογία, ο φθόνος, η μνησικακία, κ.λ.π.
Ή πολυλογία ψυχραίνει την πνευματική φωτιά πού ανάβει στην ψυχή μας το Αγ. Πνεύμα.
Ο θυμός ο όποιος είναι μέθη της ψυχής και την κάνει “έκφρονα”, δηλαδή, εκτός εαυτής, κάνει τον άνθρωπο “ιοβόλον θηρίον”, χειρότερο από τον δαιμονισμένο και εμποδίζει την καρδιά του ανθρώπου να γνωρίσει τα μυστήρια του Θεού.
Ο φθόνος είναι έργο του διαβόλου, “εχθρού επισπορά, αρραβών κολάσεως, εμπόδιον ευσέβειας, στέρησις βασιλείας”. Είναι ακόμη φθορά της ζωής, και διδάσκαλος θεομαχίας, κατά τον Μέγα Βασίλειο. Όποιος έχει μέσα του τον φθόνο, έχει μέσα του τον διάβολο.
Ή μνησικακία, τέλος, προέρχεται από την ανθρώπινη δόξα. Τα δώρα του Θεού είναι αμετάκλητα. Η μνησικακία όμως γίνεται αιτία να χάσουμε και της δωρεές του Θεού. Παράδειγμα ο οφειλέτης των μυρίων ταλάντων. Και όπως εκείνος πού σπέρνει στα αγκάθια τίποτε δεν μπορεί να κερδίσει, έτσι και ο μνησίκακος δεν έχει κανένα όφελος από την πνευματική ζωή.
Η ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΩΝ ΠΑΘΩΝ
Όπως είδαμε τα πάθη είναι ασθένεια της ψυχής. Αιχμαλωτίζουν τον άνθρωπο, διώχνουν την χάρη του Θεού από πάνω του, τον απομακρύνουν από τον Θεό και καθιστούν ανέφικτη τη σωτηρία του.
Για να σωθεί o άνθρωπος, για να φθάσει στην θέωση, πρέπει να καθαρισθεί από τα πάθη. Ή κάθαρσης αυτή από τα πάθη συνιστά την υγεία της ψυχής.
Χωρίς την κάθαρση από τα πάθη ή ψυχή δεν θεραπεύεται από την αμαρτία, ούτε αποκτά την δόξα πού έχασε με την παράβαση και την πτώση.
H κάθαρση βέβαια είναι έργο της θείας χάριτος, χρειάζεται όμως και την ανθρωπινή συνεργασία για να πραγματοποιηθεί. Ο άνθρωπος προσφέρει την θέληση του και ο Θεός τη χάρη Του. Όλα μέσα στην Εκκλησία είναι αποτέλεσμα αυτής της χάριτος και της ελευθερίας του ανθρώπου. Διότι όλα είναι θεία και ανθρώπινα μαζί.
Τότε ο άνθρωπος ελευθερώνεται τελείως από τα πάθη, “όταν ο Θεός επινεύσει”. Γι’ αυτό και ο άνθρωπος πρέπει να παρακαλεί τον Θεό να αφαιρέσει το σκέπασμα των παθών πού καλύπτει την ψυχή του. Ό Θεός σέβεται απόλυτα την ελευθερία του ανθρώπου και βοηθά τον άνθρωπο ανάλογα με την προσευχή του.
Τρόποι και μέσα θεραπείας
Βασική προϋπόθεση για να ξεκινήσει o άνθρωπος τον αγώνα για την κάθαρση των παθών είναι το να γνωρίσει καλά το πάθος του. “Αν δεν το γνωρίσει δεν μπορεί να το θεραπεύσει. Αυτός πού αξιώθηκε να δη τον εαυτό του και να γνωρίσει τα πάθη του θεωρείται ανώτερος του “άξιωθέντος ιδείν αγγέλους”.
Η ησυχία προσφέρει μεγάλη βοήθεια στον άνθρωπο για να γνωρίσει τα πάθη του. Είναι “αρχή καθάρσεως των παθών”.
Την επίγνωση των αμαρτιών και των παθών ακολουθεί η μετάνοια. Με την μετάνοια ο άνθρωπος έρχεται στο χώρο της ελευθερίας των τέκνων της δόξης του Θεού. Μετάνοια δεν είναι μία παροδική συντριβή από την συναίσθηση διαπράξεως κάποιας αμαρτίας, αλλά μία μόνιμη πνευματική κατάσταση, πού σημαίνει σταθερή κατεύθυνση του άνθρωπου προς τον Θεό. Είναι η δυναμική μετάβαση του ανθρώπου από το παρά φύσιν εις το κατά φύσιν. Από την περιοχή της αμαρτίας στο χώρο της αρετής” αποστροφή για την αμαρτία, επιστροφή στο Θεό. Και όπως τονίζει ο αγ. Γρηγόριος ό Παλαμάς “μετάνοια εστί το μισήσαι την αμαρτίαν και αγαπήσαι την αρετήν έκκλιναι από του κάκου και ποιήσαι το αγαθόν”.
Χωρίς την μετάνοια δεν ωφελεί ούτε η πίστη.
Η μετάνοια γεννιέται στην καρδιά του άνθρωπου από την πίστη και τον φόβο του Θεού. Ο αββάς Ισαάκ ο Σύρος παρομοιάζει την μετάνοια με πλοίο. Και όπως δεν μπορεί κάποιος να περάσει την θάλασσα χωρίς πλοίο, έτσι δεν μπορεί και κάποιος χωρίς την μετάνοια και τον φόβο του Θεού να περάσει την ακάθαρτη θάλασσα των αμαρτιών και των παθών και να φθάσει στην αγάπη του Θεού. Αυτήν την θάλασσα μπορεί να την πέραση ο άνθρωπος μόνο με το πλοίο της μετανοίας το όποιο έχει για κωπηλάτες τον φόβο του Θεού. “Αν οι κωπηλάτες δεν κυβερνούν καλά το πλοίο, ο άνθρωπος καταποντίζεται στην θάλασσα των παθών και δεν φθάνει ποτέ στο θεϊκό λιμάνι της αγάπης του Θεού.
Ο θείος φόβος εξ άλλου είναι αυτός πού προφυλάσσει τον άνθρωπο από τον χειμώνα των παθών, για να μη χαθεί ο καρπός του αγώνα του, τον όποιον έχει αποκτήσει σε όλη του τη ζωή με κόπο και μόχθο.
Η μετάνοια βέβαια έχει και ορισμένες εκδηλώσεις, απτές αποδείξεις θα λέγαμε, πού στην πατερική ορολογία ονομάζονται “καρποί μετανοίας”. Όλα αυτά φυσικά προκαλούν την κάθαρση της ανθρώπινης ψυχής από τα πάθη.
Πρώτος καρπός της μετανοίας είναι η εξομολόγηση. Σ’ αυτήν ολοκληρώνεται η μετάνοια. Προϋπόθεση της εξομολογήσεως και της μετανοίας είναι ή επίγνωσης των αμαρτημάτων και το ταπεινό φρόνημα. “Αν ο άνθρωπος δε γνωρίσει τα πάθη και τις αμαρτίες του και δεν ταπεινωθεί, η εξομολόγηση του είναι ανώφελη. Η εξομολόγησης είναι έκφρασης ταπεινής καρδιάς. Όταν ή καρδιά σκληρυνθεί τότε ο άνθρωπος δεν ομολογεί ότι είναι αιτία των παθών και των αμαρτιών του ο ίδιος, αλλά προφασίζεται και αιτιάται τους ανθρώπους η τους δαίμονες η και ακόμη αυτόν τον ίδιο το Θεό. Η σωστή εξομολόγηση φέρνει στην καρδιά του ανθρώπου κατάνυξη, η οποία είναι απόρροια της αισχύνης αλλά και της παρηγοριάς που ακολουθεί την επίγνωση και την ομολογία των αμαρτιών και την αποδοχή της ευθύνης γι’ αυτά.
Οι ιερείς συγχωρούν τις αμαρτίες των εξομολογούμενων και οι έμπειροι πνευματικοί θεραπεύουν τα ανθρώπινα πάθη. Γι’ αυτό και πρέπει οι πνευματικοί πατέρες να είναι υγιείς, “κεκαθαρμένοι” από τα πάθη για να μπορέσουν να θεραπεύσουν σωστά, αλλά και για να αποφευχθεί κάθε ενδεχόμενο να πέσουν οι ίδιοι σε “μιαρά και βδελυκτά πάθη”.
Στο μυστήριο βλέπει ο άνθρωπος την μοναδική, την απόλυτη, την όντως καθαρότητα, τον Θεό, και ταυτόχρονα συνειδητοποιεί την δική του μολυσμένη και ακάθαρτη ύπαρξη και αμέσως σπεύδει να την καθαρίσει με την εξομολόγηση πού μοιάζει με το καθάρισμα του αγρού. Όπως το άροτρο καθαρίζει την γη από τα αγκάθια και τα τριβόλια, έτσι και η εξομολόγηση ανασκάβει και αποβάλλει από την ανθρώπινη καρδιά όλα τα πάθη πού κρύβονται μέσα της, την ετοιμάζει να υποδεχθεί τον ιερό σκοπό της χάριτος και την βοηθάει να γίνει κατάλληλη για την καλλιέργεια και την ευφορία των αρετών.
Με την μετάνοια και την εξομολόγηση συνδέονται τρεις ακόμη πνευματικές αρετές: Το πένθος, τα δάκρυα και ή αυτογνωσία. Και οι τρεις αρετές αυτές βοηθούν σημαντικά στην κάθαρση από τα πάθη. Με το πένθος και τα δάκρυα φθάνει κανείς στην πεδιάδα “της καθαρότητος της ψυχής”. Το πένθος και τα δάκρυα είναι αυτά πού θανατώνουν εύκολα τα πάθη” ή ψυχή δέχεται την ειρήνη των λογισμών και ανυψώνεται στην καθαρότητα του νου.
Ιδιαίτερα το πένθος και η λύπη καταπολεμούν το πάθος της βλασφημίας, ενώ η αυτομεμψία τους λογισμούς της υπερηφάνειας. Γι’ αυτό και ο αββάς Ισαάκ ο Σύρος συμβουλεύει: “Όταν έλθει σοι λογισμός της υπερηφάνειας -ότι έφθασες σε κάποια πνευματικά μέτρα – ειπέ γέρων βλέπε την πορνείαν σου”. Γι’ αυτό τονίζει, πρέπει να παρακαλάμε τον Θεό να μας δώσει αυτό το χάρισμα. “Αν μας το δώσει “ου μη αρθή άφ’ ημών η καθαρότης έως της εξόδου ημών εκ του βίου τούτου”.
Ο αγ. Γρηγόριος ό Παλαμάς ακολουθώντας την γνήσια εκκλησιαστική παράδοση, κρίνει αναγκαία την υπακοή σε πνευματικό πατέρα, στον όποιο και πρέπει ο χριστιανός “να εξαγγέλλει τα πονηρά πάθη της ψυχής” και να δέχεται την “πνευματικήν ιατρείαν”.
Η σύνδεση με πνευματικό πατέρα είναι απαραίτητη για την πνευματική μας τελείωση. Χωρίς την υπακοή στο πνευματικό μας πατέρα δεν είναι δυνατή και η υπακοή μας στον Κύριο. Και χωρίς υπακοή δεν μπορεί να ύπαρξη πνευματική πρόοδος και διαφύλαξη από τον εγωισμό και την πλάνη. Μάλιστα στα μοναστήρια υπάρχει το σύνθημα” “Υπακοή = ζωή, παρακοή = θάνατος”.
Ό αγώνας για την κάθαρση από τα πάθη χρειάζεται φροντίδα και προσοχή. Πρέπει να γίνεται με σύνεση και απαραίτητη γνώση και “ουχί εν παιγνίω, αλλά τεχνικώς”. Με επίγνωση των κανόνων, αλλά και των δυσκολιών. Δεν θεραπεύονται με το ίδιο φάρμακο όλες οι σωματικές ασθένειες. Το ίδιο και οι πνευματικές. “Πάν αρρώστημα τοις οικείοι φαρμάκοις θεραπεύεται”.
Είναι σημαντικό να πολεμά κανείς το πάθος και να το ξεριζώσει όσο ακόμη είναι μικρό και τρυφερό. “Αν “πλατυνθή και περκάση”, είναι πολύ δύσκολο να ξεριζωθεί. Όταν είναι μικρά τα πάθη μοιάζουν με σκύλους πού είναι σε κρεοπωλεία και απομακρύνονται μόνον με την φωνή όταν όμως μεγαλώσουν γίνονται λιοντάρια ασυγκράτητα και επικίνδυνα.
Ό αγώνας αυτός ακόμη χρειάζεται επιμονή και σταθερότητα. Θεωρείται αναγκαία η καθημερινή προσπάθεια για το ξερίζωμα των παθών. Ενώ η αμέλεια και η ραθυμία έχουν ως αποτέλεσμα την αύξηση των παθών στην καρδιά του ανθρώπου. Και η πιο μικρή πνευματική εργασία που γίνεται σταθερά και καθημερινά, έχει μεγάλη δύναμη και μπορεί να απαλύνει την σκληρότητα των παθών. Γι’ αυτό χρειάζεται πρόγραμμα. Όπως δεν μπορεί να λειτουργήσει κάποια υπηρεσία χωρίς πρόγραμμα, έτσι και ο πνευματικός αγώνας δεν γίνεται ή δε λειτουργεί σωστά χωρίς πρόγραμμα. Χρειάζεται επιμονή και σταθερότητα μέχρι θανάτου.
Πρέπει ακόμη ο άνθρωπος να αποφεύγει τις αίτιες των παθών. Η απομάκρυνση αυτή δεν έχει μόνο προληπτικό, αλλά και θεραπευτικό χαρακτήρα. Βοήθα τον άνθρωπο στον αγώνα κατά της καθάρσεως των παθών. Όταν η επιθυμία βρίσκεται δίπλα στον άνθρωπο, τότε δύσκολα νικάτε το πάθος. Ό αγώνας του είναι διπλός” εσωτερικός και εξωτερικός. Για παράδειγμα, για να πολεμηθεί το πάθος της πορνείας ισχυρό όπλο είναι “το απέχεσθαι εκ της θέας του προσώπου”. Έτσι κλείνεται το εξωτερικό μέτωπο και μένει μόνον το εσωτερικό.
Για να μπόρεσει ο άνθρωπος να απομακρυνθεί και να θεραπευθεί από τα πάθη του, πολύ βοηθητικά είναι ακόμη δύο πράγματα: Η ησυχία και η έρημος. Λέγοντας έρημο οι πατέρες, δεν εννοούν μόνο την σωματική απομάκρυνση από τον κόσμο, όσο κυρίως την εσωτερική απομάκρυνση από τα πράγματα του κόσμου. Είναι απαραίτητο να αγωνίζεται κανείς “οπού δ’ αν ή” για να ξεριζώσει τα πάθη από την ψυχή του.
Η τήρηση των εντολών και οι αρετές.
Η κάθαρση των παθών είναι τήρηση των εντολών του Θεού. Σκοπός των εντολών είναι η καθαρότητα της καρδιάς. Ό,τι σκοπό έχουν τα φάρμακα για το ασθενικό σώμα, τον ίδιο σκοπό έχουν και οι εντολές του Θεού για την άρρωστη από τα πάθη ψυχή. Η αμαρτία μπήκε μέσα μας με την παράβαση των εντολών. Γι’ αυτό δεν πρέπει κανείς να ελπίζει στην κάθαρση της ψυχής χωρίς την τήρηση των εντολών.
Η εργασία των εντολών είναι αυτή πού θεραπεύει και δυναμώνει την ασθενή ψυχή, την ανακαινίζει και την εξαγιάζει.
Η σημαντικότερη όμως ωφέλεια πού προκύπτει από την τήρηση των εντολών είναι ότι με αυτήν βοηθείται ο άνθρωπος στην απόκτηση των αρετών. Κάθε πάθος καταβάλλεται και καταπολεμείται με την αντίστοιχη αρετή.
Η απόκτηση των αρετών γίνεται σταδιακά, διότι η μία αρετή εξαρτάται από την άλλη. Υπάρχουν σωματικές αρετές, όπως η ελεημοσύνη, η νηστεία, η αγρυπνία και ψυχικές αρετές, όπως η αγάπη προς τον πλησίον, η ταπεινοφροσύνη, η αυτομεμψία, και όσες εκτελούνται από την ψυχή. Η σωματική αρετή καθαρίζει το σώμα από την ύλη των παθών, ενώ η ψυχική αρετή φέρνει ταπείνωση στην ψυχή και την καθαρίζει από τους μάταιους λογισμούς.
Την σημαντικότερη λοιπόν βοήθεια στον αγώνα εναντίον των παθών την προσφέρουν οι αρετές. Και η ενθύμηση μόνον ενός αγίου ανθρώπου βοηθάει πολύ στον αγώνα.
Δύο από τις σημαντικότερες αρετές είναι η πίστη και ή ταπείνωση.
Η πίστη αποτελεί το φως της διανοίας, το όποιο διώχνει το σκοτάδι των παθών. Χωρίς την πίστη ο νους του άνθρωπου είναι διασκορπισμένος στα πράγματα του κόσμου. Με την πίστη συγκεντρώνεται και βρίσκει την ειρήνη και την γαλήνη των λογισμών.
Σημαντική είπαμε ότι είναι η προσφορά της ταπεινώσεως στον αγώνα κατά των παθών. Αυτός πού απέκτησε την ταπείνωση στην καρδιά του έγινε νεκρός για τον κόσμο. Και αυτός πού νεκρώθηκε για τον κόσμο νίκησε και τα πάθη. Όποιος έχει ταπείνωση εξουσιάζει τα πάθη χωρίς κόπο. Γι’ αυτό και τονίζει ο αγ. Ιωάννης της Κλίμακος: “Ουκ ηγρύπνησα, ουκ ενήστευσα, άλλ’ εταπεινώθην και έσωσε με Κύριος”. Στην πορεία της αυθεντικής πνευματικής ζωής προηγείται ή ταπείνωσης και ακολουθούν τα έργα.
Η Άσκηση
Την κορύφωση του αγώνα για την κάθαρση από τα πάθη αποτελεί η άσκηση. H χριστιανική ζωή είναι μία ζωή ασκήσεως. “Αν θέλεις να γίνει η καρδιά σου τόπος των μυστηρίων του καινού αιώνος, πρώτα θησαύρισε σωματικά έργα, νηστεία, αγρυπνία, προσευχή, μελέτη των γραφών και με αυτά αγωνίζου εναντίον των παθών.
Πρέπει κάποιος να αρχίσει από την νηστεία πού είναι φίλος της σωφροσύνης, ενώ η γαστριμαργία είναι η αρχή των κακών. Η νηστεία είναι η αρχή της οδού του χριστιανισμού. Ακόμη είναι η μητέρα της προσευχής.
Προσευχή και νηστεία αποτελούν δύο Ισχυρά όπλα στον αγώνα μας εναντίον των παθών. Η προσευχή, και μάλιστα η μονολόγιστη ευχή, το “Κύριε, Ιησού Χριστέ, ελέησον με” είναι ο πιο βέβαιος φύλακας του νου, πού διασκορπίζει τα νέφη των παθών από την ψυχή του άνθρωπου.
Αν το πρώτο πάθος είναι η φιλαυτία, τότε η πρώτη αρετή είναι η περιφρόνησης της αναπαύσεως. Η σωματική ανάπαυση και η αργία καταστρέφουν την ψυχή του ανθρώπου, ενώ ο κόπος και οι δυσκολίες την καθαρίζουν από τα πάθη. Μαζί με την σωματική άσκηση απαραίτητη είναι και η αυτοσυγκέντρωση για να γνωρίσει κανείς τα κρυμμένα πάθη του. Όταν ο άνθρωπος βρίσκεται αντιμέτωπος με τα όσα προκαλούν την άνεση και την ανάπαυση, αναγκαστικά βρίσκεται αντιμέτωπος με τις ανάλογες επιθυμίες πού γεννιούνται από αυτά. Πρέπει λοιπόν να απομακρυνθεί από τις αιτίες της αναπαύσεως για να μπόρεση να καθαρισθεί από τα πάθη.
Άλλες πνευματικές εργασίες
Εκείνα πού μας βοηθούν ακόμη στο έργο μας αυτό είναι η μνήμη του θανάτου, η ελεημοσύνη, η σιωπή, η μνήμη του Θεού, η συναναστροφή με αγίους ανθρώπους και η μελέτη του Λόγου του Θεού.
Η μνήμη του θανάτου αποτελεί δεσμό των σωματικών μελών. Θέτει τον άνθρωπο σε πνευματική εγρήγορση.
Τα πάθη εκριζώνονται και θεραπεύονται με την αδιάλειπτη μνήμη του Θεού. Όταν η μνήμη του Θεού κυρίευση την ψυχή, εξαφανίζεται κάθε μάταια μνήμη από την καρδιά. Γι’ αυτό και τονίζει ό αγ. Γρηγόριος ο Θεολόγος” “Μνημονευτέον Θεού μάλλον ή άναπνευστέον”. Και κάποιος άλλος από τους Πατέρες” “Νους πού απομακρύνεται από τον Θεό γίνεται ή σαν θηρίο ή σαν δαίμονας”.
Η συναναστροφή με αγίους ανθρώπους αυξάνει την πνευματική γνώση, ξεριζώνει τα πάθη, κατακοιμίζει τους αισχρούς λογισμούς.
Η ελεημοσύνη εξ αλλού αποτελεί θεραπευτικό φάρμακο εναντίον των παθών. Ο ελεήμων άνθρωπος γίνεται ο ίδιος ιατρός της ψυχής του. Διότι και η ελεημοσύνη ως βίαιος άνεμος διώχνει μέσα από την ψυχή του άνθρωπου την σκότωσι των παθών. Κανένα πράγμα δεν μπορεί να ελευθέρωση τον άνθρωπο από το σκληρό πάθος της υπερηφάνειας, όσο το να επισκέπτεται και να βοηθάει αυτούς πού βρίσκονται σε δύσκολη κατάσταση σωματική η πνευματική.
Ισχυρότατο όπλο στον αγώνα αυτόν είναι η μελέτη των θείων Γραφών. Η μελέτη αύτη βοήθα στην κάθαρση του νου από τους αισχρούς λογισμούς και από τις ενθυμήσεις των προηγουμένων αμαρτημάτων. Τίποτε άλλο, τονίζει ο αββάς Ισαάκ ο Σύρος, δεν μπορεί να δίωξη από την ψυχή του ανθρώπου τις ενθυμήσεις της παλιάς ακολασίας και να κατακαύσει τους λογισμούς πού δημιουργεί η ακολασία, όσο η μελέτη της άγ. Γραφής.
Η διαρκής μελέτη της άγ. Γραφής και του βίου των άγιων φωτίζει την ψυχή. Προφυλάσσει τον άνθρωπο από τα πάθη και του ενισχύει τον πόθο του Θεού. Έτσι ο άνθρωπος φθάνει στην καθαρότητα της ψυχής και αισθάνεται ντροπή για τα πάθη και για τις αιτίες των παθών.
Η σιωπή τέλος είναι ιδιαίτερα ωφέλιμη στην πνευματική πορεία του ανθρώπου. “Υπέρ πάντα την σιωπήν άγάπησον”, διότι προξενεί μεγάλη πνευματική καρποφορία. Με την σιωπή έρχεται η ειρήνη των λογισμών, καθαρίζει ο νους του ανθρώπου από οποιαδήποτε εμπαθή κίνηση. Αποφεύγει ο άνθρωπος πολλές αμαρτίες, όπως το ψέμα, την κατάκριση, την καταλαλιά, και αποκτά την δυνατότητα να ερμηνεύει τα μυστήρια του Θεού.
* * *
Με την θεραπεία του νου από τους εμπαθείς λογισμούς και της καρδίας από τα εσωτερικά πάθη, ολοκληρώνεται το έργο της καθάρσεως. Ο άνθρωπος θεραπεύεται από τα πάθη, ελευθερώνεται από την δουλεία των παθών και αποκτά την καθαρότητα.
Απαλλαγμένος από τα πάθη του ο άνθρωπος αποκτά την ειρήνη των λογισμών. Και σημείο ότι η ψυχή του άνθρωπου άρχισε να αποκτά την καθαρότητα είναι τα πολλά δάκρυα τα όποια ρέουν αβίαστα.
Νικώντας ο άνθρωπος τα πάθη απομακρύνεται από την ψυχοφθόρο φιλαυτία και δέχεται στην ψυχή του την χάρη και ειρήνη του Θεού. Αισθάνεται ζωντανή τη νίκη κατά της αμαρτίας και του κόσμου. Άλλ’ ακόμη και τη νίκη κατά του θανάτου. Έτσι φθάνει στο λιμάνι της αγάπης του Θεού.
” Όπως όταν υπάρχει ομίχλη, δεν μπορεί κάποιος να δει τον ήλιο, έτσι δεν μπορεί να δει και το κάλλος της ψυχής, όταν αυτό καλύπτεται από την ομίχλη των παθών”
Έκδοσις
Συνοδεία Σπυρίδωνος Ιερομόναχου Νέα Σκήτη Αγ. Όρους